Bespiegelingen van Piet Hein Debets
Uitdagend
Er is in Nederland een schreeuwend tekort aan woningen. Tegelijkertijd staan er veel winkelpanden leeg. Deze ombouwen tot woningen kan een deel zijn van de oplossing. In leegstaande winkelpanden zouden tienduizenden woningen gerealiseerd kunnen worden.
"Het ombouwen van winkels zou bijna 7 procent van de woningvraag kunnen oplossen, zonder buiten de bebouwde kom te bouwen", zeggen deskundigen. En dan is er niet eens rekening gehouden met de mogelijke verdichting van de binnensteden met hoogbouw. De coronacrisis versterkt de achteruitgang van veel winkelgebieden in binnensteden. De trend dat Nederlanders minder vaak recreatief winkelen of ‘funshoppen’ in binnensteden is al veel langer gaande, maar de coronamaatregelen hebben dat effect in een groot aantal binnensteden verder versterkt.
Op lange termijn echter zijn m.i. de meeste Nederlandse binnensteden veerkrachtig genoeg om de economische gevolgen van de coronapandemie te doorstaan. Volgens onderzoekers blijven kernkwaliteiten, zoals sociaal-culturele betekenis, centrale ligging en sfeer van de binnensteden onverminderd. Bovendien zijn binnensteden vaker opgekrabbeld uit een dal, zoals na de economische crisis van 2008, toen veel winkels weliswaar verdwenen, maar er veel horeca terugkwam.
Geen overhaaste maatregelen
Het is daarom belangrijk dat gemeenten niet meteen overhaaste maatregelen nemen. Nuchterheid staat voorop, stelt het Planbureau voor de Leefomgeving. Beleidsmakers moeten terughoudend zijn om langdurige consequenties te verbinden aan extreme gebeurtenissen zoals corona en om daarop haastig ad-hoc beleid te voeren dat onomkeerbaar is.
Retailorganisaties merkten tijdens de coronacrisis al op dat de gevolgen van de coronamaatregelen voor binnensteden flink kunnen verschillen. Zo zagen lokale centra ineens weer meer kopers in winkelgebieden, omdat consumenten het winkelen in de ‘grote stad’ vermijden, en vaker dicht bij huis blijven.
Kopen en ontmoeten
Bezoekers van winkelgebieden komen niet alleen om te kopen, ze willen elkaar ook ontmoeten. Deze sociale meerwaarde maakt een gebied aantrekkelijk voor bezoekers. Van oudsher was voor winkelgebieden het uitgangspunt dat er gekocht en verkocht moet worden. Maar tijden veranderen, winkels verdwijnen, online groeit en mensen hebben andere wensen. In de toekomst moet een winkelgebied meer zijn dan een plek om te winkelen. Van een place to buy naar een place to be.
Functieverbreding
Winkelgebieden moeten er ook zijn om andere mensen te ontmoeten, ervaringen op te doen, betekenis te geven en binding met de woon- of werkplaats te creëren. Een plek waar een consument graag langer verblijft dan vooraf gedacht. Deze ontwikkeling vraagt om functieverbreding in een compact gebied. Horeca, dienstverlening, leisure, cultuur, wonen, werken, evenementen, markten, groenvoorzieningen: het hoort allemaal thuis in de binnenstad van de toekomst.
Maar nu concreet. Wat te doen met de leegstaande winkels? Ik noem enkele suggesties, zoals:
1. Flexwerkplekken in leegstaande winkelpanden. Vervolgens de etalages verhuren voor kunstzinnige reclame-uitingen. Dit drukt de kosten voor de flexwerkplekken, terwijl het pand toch past binnen het winkelgebied.
2. StartUp Uitprobeer Plek. Startende ondernemers kunnen hun concept uitproberen. En moeten met terugwerkende kracht huur betalen als het goed gaat.
3. Maatschappelijke invulling. Het winkelpand als ontmoetingsplaats/inspiratieplek voor buurtbewoners, studenten, hobbyisten etc., waarbij de pandeigenaren een zeer beperkte vergoeding krijgen.
Het zal niet eenvoudig zijn om dé oplossing te vinden. Het vraagt om creativiteit, maatwerk, flexibiliteit en lef. Precies die dingen waarover een beetje ondernemer in ruime mate beschikt.
Piet Hein Debets